Hava Dikey Hizalanmış Sıralı Nanotüpler* Gibi Ağır!

Son yılların sansasyonel sanatçılarından Anish Kapoor, geçtiğimiz aylarda karbon tabanlı özel bir maddenin isim haklarını aldı. Bu madde gözle görülebilen ışığı %99,965 oranında emiyor ve bu nedenle bu madde ile kaplanan yüzeye bakan kişiler boyut algısını yitiriyor. Kısacası, Vantablack adındaki bu maddenin rengi, siyahın şu an için bilinen en koyu tonu. Benzer bir durum 1960’ta da yaşanmış ve Yves Klein, icat ettiği mavi tonunun patentini satın alarak bu rengin “Uluslararası Klein Mavisi” olarak anılmasını sağlamıştı[1]. Kapoor’un ise 56 yıl sonra, Klein’ın aksine gelişiminde rol oynamadığı ve tamamen teknolojik ilerleme sonunda ortaya çıkan bu renkle ilgili benzer bir şeye imza atması, yalnız bir tartışma ortamı yaratmadı aynı zamanda sanat kavramının ontolojik açıdan yeniden ele alınmasına fırsat verdi.

Post-modernizmin, haleflerinin kaderini paylaşacağına ve aşılacağına dair sinyallerin sıkça görülmeye başlandığı günümüzde sanat, evrileceği formu, belki de her zaman olduğundan daha da fazla arıyor. Tehlike içindeki bir kertenkelenin kuyruğunu bırakıp kaçmasına çok benzeyen bu durum, tıpkı modernizmde olduğu gibi, işlevsizleşmeye başladığı andan itibaren çırpınan ve baskınlığını giderek yitirecek bir akımı işaret ediyor. Yani içi boşaltılan tüm kavramlar gibi bile bile lades diyor. Son birkaç senedir neo-liberal ekonomi politikalarının ve post-kapitalist sosyal düzenin sanat üzerindeki etkisi zaten uluslararası platformlarda sıkça konuşulur hale gelmiş, Documenta ve Manifesta gibi önemli sanat etkinliklerinde bu konu çok kez tartışılmış, yeni yollar aranmıştı. Özellikle son dönemlerde küresel belirsizlik ortamı, başta ekonomik sorunlar, bölgesel silahlı çatışmalar ve bunlara bağlı mülteci krizleri gibi konularla kendisini iyiden iyiye gösterdi. Güney Amerika, Afrika ve Uzak Doğu ülkeleri için geçmişi daha da eskiye dayanan bu durum, sonunda Avrupa Birliği’ndeki çatırdamalarla etkilerini kapılarında hisseden Avrupa devletlerinin de seslerini yükseltmesiyle küresel bir manifesto haline gelmeye başladı. Kapoor’un tam da böyle bir dönemden geçilirken Vantablack’in haklarını satın alması öylesine dikkat çekti ki bir internet sitesi 1 Nisan şakası olarak bu konuyla ilgili bir haber bile yaptı[2]. Üstelik haberde dijital müdahale yardımıyla sanatçının 2006 yılında yaptığı ve Chicago’da bulunan Bulut Geçidi eserinin üzeri tamamen siyahla boyanmıştı. Yani yine teknolojiye başvurularak, teknolojinin temelinde gelişen bu durumla ilgili bir şaka hazırlanmıştı ve işin kötü yanı, bu haber gerçek olsa belki de hiç şaşırmayacak olmamızdı.

Günümüzde çağdaş sanat kavramı, baskın post-modernist anlayışın altında ve giderek daha da belirsiz çizgiler içinde varlığını sürdürüyor. Duchamp sonrasındaki hazır-yapım nesnelerle ilgili tartışmalar halihazırda devam ediyorken, bugün sahip olduğumuz teknolojik gelişmelerin ve üretim olanaklarının çoğalmasıyla, sanatın içeriği sorgusu sislerin içinde nereye gideceğini bilmez halde koşturmaktan farksız bir hal aldı. Var olan sanatı anlamak ise sürekli bir alt metne, sanatçı hakkındaki kişisel bilgilere veya standardın üzerindeki bilgi birikimine bağlı olma yolunda ilerliyor[3]. Öte yandan günümüzde popüler olan hemen her şeyin iyi olacağı ön kabulü ne yazık ki sorgulayan toplumların önündeki en büyük engellerden birini oluşturmakta. Derin bir bilgi kirliliği içinde debelenirken, çoğu zaman eleştirel mantığımızı kaybediyor, en ilkel iç güdülerimizle parlak ve renkli olanın, popülerin peşinden koşuyoruz. Dolayısıyla sanatın ve popülizmin bir araya geldiği nokta, kimi sanatçıların gözlerini kamaştırıyor olacak ki, kendilerini bu rüzgarın kucağına bırakıveriyorlar.

Bugünlerde, bu kesişim noktasında sıkça gördüğümüz isimlerin başında gelen Banksy’nin İstanbul’da açılan sergisinin yankıları henüz kulaklarımızdan gitmemişken, Bologna’da, yine eserlerinin sanatçıdan habersiz kullanılacağı (yerseniz) karma sokak sanatı sergisinde kendi işlerinin de sergileneceğini her nasılsa öğrenen Blu, arkadaşlarıyla sokağa çıkarak tüm eserlerini griye boyadı. Ancak alkışlarınıza ara verdiğiniz an aklınıza İtalyan sanatçının bu sivri çıkışıyla acaba Banksy’nin izinden mi gidecek olduğu sorusunun gelmesi içten bile değil. Bir diğer örnek ise yakın zamanda ülkemizde de bulunan Çinli sanatçı Ai Weiwei. Son dönemde yaptığı birçok işle gündeme gelen Weiwei, mülteci krizi üzerine birbiri ardına ürettiği işlerinde sadece kanayan bir yaraya parmak mı basmaya çalışıyordu? Mesela ısınmaları için mültecilere dağıtılan parlak termal malzemeyi ünlülerin bulunduğu bir yerde dağıtıp, onların çektikleri selfie’leri uzaktan izlemek sanata ve işlevine ne denli katkı sağlayacaktı? Zaten gün gibi açık olan toplumsal farkındalık yoksunluğunu düz mantıkla ele alan bu tepki, “Binicem üstüne vurucam kırbacı!”[4] tarzında. Hatta boş bir refleksten öteye gidemiyor ve bu nedenle sanatın temeliyle de ters düşüyor. Başka bir deyişle bu örnekler, sanatın yalnız ve yalnızca popüler olanla örtüştüğü alanın somut ifadeleri. Yani post-modernizmin de içinin oyulduğunun en açık göstergelerinden yalnızca ikisi.


Sanatın en önemli özelliği ideolojik olmayışıdır çünkü kendi sürekliliği içinde varlığını daima geri dönüşlere açık bir biçimde sürdürür[5]. Bunun yitirilmeye başlandığı an ise doğal olarak yeni gereksinimleri karşılayacak yeni bir görme biçiminin ortaya çıkışı olacaktır. Kapoor’un haklarını satın aldığı Vantablack ironik şekilde tıpkı bir anıt gibi artık post-modernizmin de bir karadelikten farksız olmaya başladığını simgeliyor. Bundan 100 yıl sonra, Anish Kapoor’u eserlerinden çok Vantablack ile hatırlarsak, sanatsal tüm çabası boşa gitmiş sayılmaz mı? Üstelik aynı durum, toplumsal sanat bilincinin tümden çöküşünü işaret etmez mi?

Çağdaş sanat, post-modernizm dinamiklerinde boğuluyor olabilir ama yeni fikirler ve entelektüel gereksinimler olduğu sürece yeni yollar keşfedecek, eğer bunu yapamazsa icat edecek, ama bir şekilde ilerleyişine devam edecektir; yoksa nasıl çıkar karanlıklar aydınlığa?

*V.A.N.T.A. (Vertical Aligned NanoTubes Array) Dikey Hizalanmış Sıralı Nanotüpler kelimelerinin baş harflerinden oluşuyor.

Kaynaklar:
[1] “Restoring the Immaterial: Study and Treatment of Yves Klein’s Blue Monochrome (IKB42)”. Modern Paint Uncovered.
[2] http://hyperallergic.com/287628/anish-kapoor-coats-cloud-gate-in-the-darkest-black-known-to-humanity/
[3] Konuyla ilgili Ayşegül Çinici Yazıcı’nın “Açıklayalım…” başlıklı yazı dizisinin ilk bölümüne şuradan ulaşılabilir: https://platosanatblog.wordpress.com/2016/02/25/aciklayalim/
[4] https://youtu.be/zxb6OuFjPZk
[5] Kahraman H. B., Türkiye’de Görsel Bilincin Oluşumu s.14 (2013)