Buraya nasıl geldiğini hatırlıyor musun? Geri dönüp baktığında neyi başardığını, nerede hata yaptığını, çevrendekilerin kimler olduğunu, ne zaman uyuduğunu, ne zaman uyandığını, saatlerin, günlerin ve ayların nasıl geçtiğini hatırlayabiliyor musun? İşte her şey böylesine bir fluluk perdesi ardında usulca ilerliyor. Sadece şimdi var, o da hiç bitmeyecek gibi duruyor. Belki de geçmiş hiç olmadı ve gelecek, o elimizi uzatıp dokunamadığımız zaman sırf bu yüzden hep uzakta kalacak. Dipte bir yerlerde yaşandığına emin olduğun o büyük kırılmayı hissettin. Oysa etkisi henüz kendini gösteriyor. Zemin ayağının altından çekilmiş gibi; boşlukta bir başına yüzüyorsun, su biraz bulanık.

Yazarın notu: Murat Akagündüz’ün “Yeryüzü Bedenim” adlı sergisinin ortaya çıkış sürecinde yazdığım yedi fragman, çeşitli defterlere, rastgele kağıt parçalarına ya da cep telefonuma farklı zamanlarda alınan notların bir araya gelmesiyle son şeklini aldı. Notlara, gündelik düşünce akışım içinde bambaşka konulara sapmadıkça, çoğunlukla hızlıca yazıldıkları için oluşan cümle düşüklüklerini, noktalama ya da imlâ hatalarını düzeltmek ve rahat okunabilmelerini sağlamak amacıyla yaptığım bazı küçük düzenlemeler dışında hiçbir müdahalede bulunmamayı tercih ettim. Murat’ın eserleriyle farklı ortamlarda ve çeşitli şekillerde kurduğum bağları ve izleyiciye / okuyucuya fikir vermesini umduğum kişisel deneyim sürecimi şeffaf bir biçimde, kurgusal bir metinden uzak durarak, dolayısıyla belli kısımlarında birinci tekil şahıs kullanarak aktarmaya çalıştım. Metnin benim için bu deneysel sayılabilecek yapıda ilerlemesinin bir nedeni de sanatçının düşünme yöntemiyle benzerlik gösterdiğine olan inancımdır. Bu yöntemle yazmayı teklif ettiğimde Murat’ın deneyselliğe ve eleştiriye açık bir biçimde beni yüreklendirmesi de fragmanların oluşmasındaki bir diğer önemli etkendir. Bunun yanında, deneyselliği bir adım ileri götürmek isteyen izleyiciye sergiyi gezdiği sırada fragmanları baştan sona, sondan başa, rastgele veya kendi belirleyecekleri bir sırada okumalarını önerebilirim. Sonuçları tahmin edilemez (ve kendimde de uygulayacağım) bu egzersizin sergi üzerine yeni düşüncelerin ve tartışmaların kapılarını aralayabileceğine inanıyorum.- I -

Kış başlamıyor, hava hâlâ sıcak; tedirgin zamanlardayız. Harbiye’de, ana cadde üzerinde tek başıma yürüyorum; sokaklar tanımadığım insanlarla dolu. Murat’ın atölyesinden çıkalı henüz kısa bir zaman oldu. Henüz taze görüntüler aklımın bir köşesinde dönmeye ve yeni düşünceler üretmeye devam ediyor. Oradayken gözüm ben içeri girmeden çok önce geniş ve iyi ışık alan odanın ucunda, duvara yaslanmış büyük tuvale takılmıştı. Biz Murat’la dikdörtgen salonun ters tarafında otururken atölyenin caddeye bakan penceresinden dışarının sesleri geliyordu. Konuştuğumuz konular birbirini açıyor, sohbetimiz saatlerdir kendi akışında ilerliyordu. Sigara içtiği anlarda zamanlarda uzakta bir yere bakıyor ve başını oradan ayırmadan cümlelerine devam ediyordu. Kimi zaman da tuvalin desenlerine odaklanıyor, bakışlarımı istemsizce, çizgilerin çekimi altında oraya kilitliyordum. Yine o anların birinin ardından, kısa bir süre duraksadıktan sonra karşımdaki eser hakkında ne düşündüğümü sordu. Bu öylesine bir soru değildi; gerçekten merak ettiğini anlayabiliyordum.

Yazmaya ve konuşmaya alışkın biri olsanız bile sizi gerçekten etkileyen bir sanat eseriyle karşılaştığınızda bunu ifade etmeniz kolay olmuyor. Böyle karmaşık ve zaman isteyen düşünme süreçlerini denizaltı araştırma gemilerine benzetirim hep. Önce olabildiğince yükleyip batmasına izin verirsin ve bir süre sonra o, dipte yeteri kadar kalmasının ardından, tıpkı artık içinde kelebeği barındıran koza gibi hafifledikten, gereksiz ağırlıklardan kurtulduktan, “olgunlaştıktan sonra” yüzeye kendiliğinden, üstelik en doğru zamanda geri çıkar. Dolayısıyla ilk anda derli toplu bir şey söylemek, bana hep zor ve eksik gelir. Buna rağmen kimi zamanlarda ilk refleksin çekici hamlığına kapıldığım da oluyor.

Bu yüzden üzerinde çok düşünmeden, biraz da sezgilerimin yönlendirmesiyle, bir süredir zihnimde biriken şeyleri, referansları, yorumları ve buna benzer şeyleri bir araya toplamaya çalıştım, bu eserin bende ilk anda uyandırdığı hislerden, düşüncelerden bahsettim. Karşımda gördüğüm şey en yalın ifadeyle beyaz bir zemin üzerinde, birbirini tekrarlamayan grafit izlerinin soyut bir kompozisyonuydu. Yollar ve bunların birleşimiyle oluşan bir tür örgü gördüğümü söyledim. Tıpkı bir balık ağını veya güneşli bir günde temiz bir havuzun dibinde dans eden ışık huzmelerini andırıyordu bu görüntü. “İz” serisini daha önce görmüştüm ancak bu öncekilerden hem yapısı hem de hissiyatı açısından farklıydı. Çok tanıdık ama bir o kadar yeni. Aklımdakileri söze dökerken zihnimdeki imgelerle gördüklerim arasında yeni bağlar kuruyordum: Parantezler içinde parantezler açıyordum ve sonunda bir noktalı virgül. Sözlerimin bitmesini sabırla bekledi ardından da ayrıldık. Henüz ortada bir sergi adı dahi yoktu. Düşüncelerin demlenmeye ihtiyacı vardır; bunu ikimiz de biliyorduk.

Durağa ulaştığımda yol boyunca biriken cümlelerin ağırlığıyla yürüyen merdivene adım attım ve metro okyanusuna doğru batmaya başladım.

Düşüncenin hızla yayıldığı bir zamanda yaşıyoruz. Görüntüler, sesler ve cümleler, "bir salgın" gibi hızla yayılıyor, bize bulaşıyor, zihnimizi yeni sorularla dolduruyor veya onu büyük bir bilgi yığını ile istila ediyor. Her şey akışkan ve uyarıcılar sınırsız. Teknolojinin yaygınlaşmasıyla hafızamız ve algımız dijitalleşirken, gerçek ile kurmaca arasındaki sınır daha da silikleşiyor. Bedenimiz ve zihnimiz, varlığını sürdürmek için yüzyıllardır yaptığı gibi, bütün bu değişime adapte oluyor, kendini yeniden programlıyor. Fikirlerimiz bedenlerimizden hızlı çoğalıyor ve yayılıyor. Geliştirdiğimiz teknolojiler ise gerçekliğimizi kopyalıyor ve onun sayısız versiyonlarını üretiyor. İnsan, makine veya yazılım, farklı biçimlerdeki “yaşayan” şeylerin bazıları geleceğe uzanmayı başarıyor kalanı ise geride kalıyor, zamanın içinde eriyor ve ya başka bir şeye dönüşüyor ya da tümden yok oluyor. Bu hayatta kalma senaryosunun kurallarını belirleyen evrim, sonuç ne olursa olsun tüm değişimelere rağmen seçici ve iletken doğasını koruyor.

İnsan organik/fizyolojik evrimindeki farklı senaryolar içinde, gündelik yaşamında sürekli seçimler yapmak zorunda. Ancak bu onun hayatta kalabilmesi için tek başına yeterli değil. Bilginin ve tecrübenin gelecek nesillere aktarımı da kendi neslinin korunabilmesi adına bir gereklilik. Bunlar aynı zamanda kültür kavramının da temelini oluşturan iki faktör. Tıpkı biyolojik gelişiminde olduğu gibi kültürel gelişiminde de insan geçmişin bilgisi üzerinde yükseliyor, şimdinin seçimlerini yapıyor ve bunları geleceğe aktarıyor. Bizler, bedenlerimizden öğrendiğimiz uyumlanma prensibini oluşturduğumuz öğrenme sistemlerine, yapay zekâya ve kendini geliştirebilen yazılımlara aktarmaya devam ediyoruz. Böylece fikirleri olduğu kadar elektriği de bedeniyle ileten insan evrimin içinde hem dönüşen hem de dönüştüren haline geliyor.

Kavramsal çerçevesini bu düşüncelerden alan Seçici İletken sergisi, bedensel evrimin dijital devrimle nasıl kesiştiğini ve neslini devam ettirebilmek için seçimler yapmak zorunda olan insanın kendi ürettiği teknolojiyle olan çok katmanlı ilişkisine odaklanıyor. Değişimi bir yandan dijital evrimin sıçrama tahtası olan yarı iletkenlerin keşfiyle, bugün kullandığımız teknolojilerin üzerinden okuyan sergi, diğer yandan ise insanın bu teknolojik gelişime uyumlanırken yaşamsal alışkanlıkları ve düşünce biçimleri ekseninde yaptığı seçimlerle onu nasıl değiştirdiğine dair bir fikir vermeyi amaçlıyor. Bilginin insan zihni veya bir yazılım tarafından nasıl dönüştürüldüğünü, üretici (generative) yapıların düşünceyi, algıyı ve anlatımı nasıl etkilediğini temelini kimi zaman rastlantısallıktan, kimi zaman ise saf hayal gücünden alan sanatın akışkan doğası içinde keşfediyor. Sergi ifade biçimlerinin organik ve dijital formları arasında yeni bağlar kurarak yeni medya sanatına dair Türkiye’den güncel bir seçkiyi izleyiciyle buluşturuyor ve sanatın zamanlararası kalp atışlarını izleyiciye geniş bir perspektiften tüm heyecanıyla aktarıyor.

Sergi kataloğuna ulaşmak için buraya tıklayın.

Geçmişi özlüyoruz. Zihnimizde canlandırabildiğimiz, duyusal hafızamızla hatırlayabildiğimiz, artık ulaşılmaz bir yerde duran şeylere, sanki bu mümkünmüş gibi yeniden kavuşmaya çalışıyor, bakışlarımızı tek bir noktaya kilitliyor, diğer her şeyden soyutlanarak arınmaya, kendimizi avutmaya ve sağaltmaya çalışıyoruz. Zamanla eskidiğimizi, yaşamın veya sadece kendimizin gerisinde kaldığımızı, eskisi kadar iyi olamadığımızı fark ediyor ve yerçekimine direnmeye çabalıyoruz. Bu karşı konulmaz bir dürtü ve biz şüphesiz ki hem zihnen hem de bedenen kusurlu canlılarız.

Zaman nasıl geçti? Kırılma nasıl başladı?
Gözlerine büyük bir karanlık yerleşmiş, HİSSEDİYORSUN.
Şimdiden öncesi flu, olaylar silinmiş.
Artık yalnızca HATIRALAR var.
Her şey eskiden daha mı iyiydi?
O zamanları GERİ İSTİYORSUN.

Geride kalan zamanın toprağını histerik bir biçimde deştikçe, sihirli bir düğmeye dokunabileceğimize, tüm olumsuzlukların kendiliğinden silineceği bir ana ulaşabileceğimize, uzanıp özlemini duyduğumuz şeylere erişebileceğimize daha çok inanmaya başlıyoruz. Çabaladıkça daha çok inanıyor, inandıkça daha da çabalıyoruz. Bu bir döngü; sonuçsuz ve giderek daha derine inen bir sarmal. Çağlar boyunca geliştirdiğimiz beyinlerimizle dalga geçen ve kendi türümüzün ilkelliğini gözler önüne seren küçük düşürücü ama bir o kadar da gerçek bir senaryo! İnsanın en büyük hayal kırıklığı yine kendisi belki de.

Aynada kendini görmeye dayanamıyorsun.
Yumrukların taş gibi katı, ellerin titriyor, bakışların sabit.
Zihninde ardı ardına şimşekler çakıyor: ÖFKE!
İçinden bir şeyleri PARÇALAMAK geçiyor.

Yaşamlarımız un ufak edilmiş umutlarımızın, ıskaladığımız fırsatların ve yitip giden potansiyelimizin izleriyle dolu. Arkamızı dönüp, gözlerimizi kısarak geriye baktığımızda hepsi birbirine benziyor: zamanlar, insanlar, mekânlar ayırt edilemez şekilde iç içe geçmiş. Uzaktaki “şey”, devasa bir bütünü, şekilsiz, hastalıklı, istenmeyen bir organizmayı andırıyor. Varlığına güvendiğimiz zihnimiz bile o mesafede aciz kalıyor, detayları hatırlamakta zorlanıyoruz. Fakat tüm bunların arasına gizlenmiş mutluluk anları da var. Bütün bu yıkımın, iğdiş edilmişliğin, sınırlandırılmışlığın arasında, hala bize ait, kimsenin dokunamadığı, duyguları, insanları, kokuları, sesleri koruyan kurtarılmış bölgeler bunlar. Barışmanın, şefkatin, bütünleşmenin ve iyileşmenin alanları, geride bırakılan şekilsiz karanlığın karşı ağırlığı.

Aradığın geçmiş değil, geçmişe dair anılar oysa.
Öfken hızla diniyor kendi gözlerine bakarken.
Oradan içeri, zamanın içine DALIYORSUN.
Rüyalarının yıkılmadan önce neye benzediğini hatırlıyor,
mutlu, ÖZGÜR ve hafif olduğun zamanları yeniden yaşamaya başlıyorsun.
Sevdiğin her şey seninle YENİDEN.
Bir yumru gibi boğazına oturuyor şimdinin tiksintisi.
Zihnin alaycı bir dilde sesleniyor sana: SAUDADE.

Portekizce hüznün içindeki veya onunla karışık mutluluk anlamına gelen “saudade” kelimesi Hande Şekerciler’in heykel serisine adını işte bu hayranlık uyandırıcı muğlaklığıyla verir. Sanatçının zihninde yeniden tanımlanan ve damıtılan Saudade; kırılma, hırpalanma, bozguna uğrama / uğratılma anlarına dair hatıraların, iştahla güneşe ulaşmaya çalışırken kanatları yanan İkarus'un düşüşünün neredeyse mazoşist nostaljisidir. Kaybedilenlerin ardından, kaybediş anının hemen öncesinde yaşanan ve hiç bitmeyecekmiş sanılan mutluluğa sıkı sıkıya tutunmanın ifadesidir. Yok olmanın eşiğindeki aksak bir duyguya, artık elinde bundan başka hiçbir şey olmadığı için sığınmaktır. Az sonra içimizi parçalayacak, adı bazen ölüm, bazen zaman, aşk veya ayrılık olan hançerin acısını bilmemize rağmen bize Prometheus'tan miras o kapanmayan yarayı yeniden, tuhaf bir huzurla deşmek, irini boşaltmak, intikamı kendimizden almaktır. Mutluluğun ve acının birbirine geçtiği, bir şeyleri öyle ya da böyle yok ederek, gönüllüce içtiğimiz baldıran zehridir. Gerçekliğin yerçekimiyle ayaklarımız yere basarken acımasızca çiğnediğimiz, dünyaya kurban ettiğimiz masumiyettir.

Hande’nin formları, rüyamsı bedenlere aitmiş gibi duran uzuvları üst üste bindirir ve onları düşüşün nefes kesici kavrayışından kurtarırken güzelleştirmeye çalışmaz. Birbirine dolanmış sarmaşıkları ya da tüm ihtişamıyla insan beyninin yağlı kıvrımlarını bu formlar, ayırt edilebilir parçaları (sırt ve kol kasları, parmaklar, tendonlar, ellerdeki veya dirseklerdeki eklemlerin arasına sıkışmış yüzler) haricinde, kocaman birer yumruyu, tiksintinin vahşi estetiğinden beslenen, kesip atmak istediğimiz, zihnimizi ve psikolojimizi sömüren duygu tümörlerini andırır. En ilkel halleriyle karşımızda duran bu heykeller, büyük bir karşıtlığı, malzemenin soğuk ve ürkütücü doğasıyla, organik formların canlı sıcaklığını ayrılmaz bir biçimde birbirine hatıralar aracılığıyla diker. Saudade, hem plastik hem de kavramsal anlamda sonsuz bir döngüde sıkışıp kalmış sonuçsuz bir savaşın ve varoluşun tekinsiz sularındaki kaçınılmaz bir paradoksun ifadesidir. Büyük paranoyası ve kibriyle kendi kuyruğunu yiyen efsanevi yılanın (ouroboros), yaşamak adına nasıl yalnızca kendini feda ettiğinin, geviş getirerek bir türlü sindirilemeyen tüm hayal kırıklıklarının, sarsılan inançların, hazımsızlığın ve tüm bunlardan doğan hastalıklı bir şefkatin abidesidir. Parmaklar bu merkezsiz, bedensiz kütleleri, kendini yok edeceğinden habersizcesine kendinden kopartmaya çalışan kemikli pençeler gibi kavrarken, kollar da bunun aksine sanki yumuşak kanatlar gibi aynı organizmayı korumaya çalışır. Talihsiz başlar ise tüm bunların arasında, tıpkı Styx nehrindeki ruhlar gibi kurtarılmayı bekleyen ruhlar, yitirilmiş benliklerdir. Gerçekliğin dışında, imkânsız bir varoluşa aitmiş gibi duran bu heykeller, Nietsche'nin içine uzun süre bakıldığında kendisine dönüştüren uçurumunun farklı aşamalarını, izleyicinin gözleri önünde cisimleştirir. Kırgınlıklar, küskünlükler, yitirilenler, ıskalananlar, ucundan dönülenler, ulaşılamayan hayaller, hayal dahi edilemeyenler adeta katılaşır, taşlaşır ve tam orada, karşımızda artık bize zarar veremeyecek bir yerde, Hande'nin formlarında hareketsizleşir ve oraya hapsolur.

Dönüşümün içinden seçilen her an, rüyanın (traum) kendi içine çöküşünün yarattığı büyük yaranın (trauma) hayranlık uyandıracak kadar estetik, zararsız, durağan ve nefret edilecek kadar gerçek ifadesidir. Ondan ne kadar uzaklaşırsak uzaklaşalım geride bıraktığımızı bildiğimiz, belki de bir daha yolumuza çıkmayacak olsa bile varlığıyla hep bir şekilde rahatsızlık verecek ama bizi biz yapan ve bu yüzden minnettar olduğumuz, hatta midemiz bulanırcasına özlediğimiz tüm şeylerin düşünsel fragmanlarıdır. Sanatçı bunları estetize etmek yerine, bir çevirmen gibi yalnızca dünyanın algı sistemine, beş ilkel ve ölümlü duyumuza uygun hale getirir. Bunlar zamanla, yaşamla, ve kendimizle yüzleşmenin en somut, en yalın, kaskatı ama bakana göre biçim değiştiren ifadeleridir.

Saudade, Hande'nin pratiğinde farklı türden bir akışkanlığı, soyutlamanın limitinde bir estetikle ele alır. İnsanı ya da insansı bir hayvanı, belki de bir yaratığı ima eden yumuşak hatların herbiri, içindeki geçişleri, tıpkı başlangıcı ve sonu belli olmayan bir rüya gibi, kendini yine kendinde tersyüz ederek döngüsel bir okumaya zemin hazırlar. Hareketin doğası gereği barındırdığı tekrar ise yarattığı hipnoz etkisiyle izleyicinin bilinç katmanlarına ulaşarak, ona orada kendi travmalarını ve hafızasına kazınmış mutluluk anlarını bulduran bir tür terapiste dönüşür. Akışkanlığı sanki bir uyku hali gibi, pürüzsüz, kadifemsi yüzeyler aracılığıyla daha da belirginleştiren bu heykeller, yorumlamanın zaman uzamındaki iki yönlülüğü sonucunda birbirinin öncülü ve aynı zamanda ardılı haline gelir. Saudade, aynı tohumdan yeşeren ama birbirine benzemeyen, meydana her gelişinde (manifestation) başka bir surete bürünen, travmayı ve özlemi korurken aşina olunsa da aslında ilk kez karşılaşılan anlamı yeniden kendi çevresine sarar. Ten üzerindeki ten, hatıra içindeki hatıraya dönüşür.

UYAN ve külleri kokla!
Kendine dönüşüyorsun.
Bir kez daha.